ŠIPOVO

U vrijeme osmanske vladavine oko 1707. godine u mjestu Staro Šipovo na kraju plodnih oranica na uzvisini (blizu današnjih Ramića i Šuškića mezara) iznad puta za Bešnjevo sagrađena je kamena džamija. Svojom lokacijom dominirala je šipovačkim krajem. Drvenim cijevima pred džamiju dovedena je voda sa izvora Hazna na planini Lisina, sa udaljenosti od pet kilometara. Džamija je služila svojoj svrsi dok je četnici u augustu 1941. godine nisu srušili. Posljednji imam pred Drugi svjetski rat bio je Mustafa-ef. Imamović iz Lupnice kod Jajca, koji je sa većinom džematlija toga kobnog  augusta 1941. godine uspio izbjeći četnički pokolj. Prije Mustafe-ef. imami su bili Hamid-ef. Hatibović i Smail-ef. Mehdić.

Od 1941. do 1965. godine u Šipovu nije bilo džamije, nego su se džume i druge vjerske aktivnosti obavljali u zidinama džamije, a prvi imam, hatib i muallim od 1963. do 1965. je bio Fuad-ef. Karaga. Uz velike zabrane tadašnja komunistička vlast je ipak, nakon dvadeset godina, morala popustiti i dozvoliti izgradnju džamije.

Bilo je tu privođenja u UDBU, ispitivanja i isljeđivanja onih džematlija koji su se isticali na traženju dozvole za  gradnju džamije. Fuad-ef. Karaga mi je pričao da je on sa hadži Mustafom Džabija mjerio i količio džamiju. Majstor Mustafa, koga su svi zvali Džabija, je kao majstor radio džamiju i munaru. Munara nije bila visoka, ali je dominirala Šipovskom dolinom. Ipak,  džamija je sagrađena i otvorena 1967. godine na zemlji Age Ribića i od tada je služila svojoj svrsi do ponovnog rušenja 28. augusta 1992. godine.

1965. godine na dužnost imama je postavljen Muharem-ef. Poturović. Kada je on došao u Šipovo, džamija je bila pokrivena i omalterisani su unutrašnji zidovi i postavljena stolarija, te su se vjerski obredi od tada obavljali u džamiji. Nastavljeni su poslovi oko dovršenja džamije, izgradnje munare i imamske kuće. Nakon izgradnje munare upriličeno je svečano otvorenje džamije u nedjelju 11. redžeba 1387. hidžretske godine, odnosno 15. oktobra 1967. godine. Za prvog imama džamije u obnovi je dana 3. novembra 1966. godine imenovan Poturović (Avde) Muharem iz Vinca. Džamiju je otvorila Mevla Ganibegović, supruga Fehke, a njen sin Enver, koji je radio u Austriji dao joj je novac koji je ona priložila za džamiju da bi istu otvorila. Bila je to tada neopisiva radost džematlija Šipova, ali i cijele doline uz rijeku Plivu. Muharem-ef. je na dužnosti imama u Šipovu bio do 30. novembra 1978. godine, što je blizu trinaest godina. Po odlasku Muharema-ef. u Buziće kod Visokog, kratko vrijeme imam je bio Džemal-ef. Balta, nakon koga je došao Adem-ef. Kršić iz Fojnice, koji je dugo službovao u Glamoču. On je ostao do penzionisanja, pred agresiju 1992. godine. Adem-ef. je pred okupaciju Šipova bio u bolnici u Banjoj Luci i kada se vratio u Šipovo, njegova porodica je već bila izašla iz Šipova te je i on 26. februara 1993. godine sa velikim brojem Šipovljana prešao na slobodnu teritoriju.

Nakon povratka Bošnjaka u Šipovo najprije je obnovljena imamska kuća koja je do izgradnje džamije u prizemlju bila mesdžid. Temelj za obnovu džamije je postavljen 17. aprila  2004. Džamija je u funkciju puštena klanjanjem jacije i teravije jedanaestu noć ramazana 1425. h. godine, odnosno 24. oktobra 2004. godine, uz prisustvo velikog broja džematlija Jajca i Šipova, te članova IO MIZ Jajce. Svečanost je svojim prisustvom uveličao muftija travnički Nusret-ef. Abdibegović sa svojom pratnjom. Svečanost otvorenja upriličena je 17. jula 2005. godine, a za imama je postavljen Sadik-ef. Đulabić, koji je na dužnosti bio do 01. augusta 2018. godine.

Potaknuti ajeti-kerimima u Kur’anu Časnom te hadisima našeg Pejgambera,  s.a.v.s.,  u Bosni i Hercegovini je uvijek bilo onih koji su gradili i održavali džamije. U toj nisci bosanskih dobrotvora i vakifa su Gazi Husrev-beg u Sarajevu, Ferhad-paša u Banjoj Luci, Karađoz-beg u Mostaru, Kizlar-aga u Mrkonjić Gradu, Esma-sultanija u Jajcu i mnogi drugi. Ovdje spominjem i vakifa zemlje za ovu džamiju rahmetli Agu Ribića. U ovu nisku finansiranjem obnove ove džamije ulazi i naš brat Asim Hamidović kojem  je  Allah, dž.š., dao imetka da može  u potpunosti finansirati  gradnju.

Vjerski objekti, džamije i crkve, su simboli slobode, ljudskih prava i povratka ljudi na svoja ognjišta.  Bez obnove vjerskih objekata,  nema ni  prave slobode, ni poštivanja ljudskih prava, a niti masovnijeg povratka. Nadamo se da će obnova ove džamije potaknuti Bošnjake sa područja Šipova koji se nalaze u muhadžirluku da se što prije vrate na svoje toprake.

Opis džamije u Šipovu: Dimenzije džamije 11,00 x 11,30 m, visina vanjskih zidova 6,25 m, zidana termo opekom 25 cm. Prostor za namaz 10,40 x 6,60 m, mahfil 2,20 x 10,40 m + 3,70 x 3,70 m, učionica za mektepsku nastavu 4,70 x 6,60 m. Ostava za obuću lijevo od ulaza 1,60 x 3,77 m, muška abdesthana i toalet 1,50 x 3,77 m, abdesthana za žene i toalet.

Džamija u Šipovu izgrađena je na parceli zvanoj “Tunje”, stambena zgrada 100 m2, zgrada vjerske zajednice 142 m2, ostale pomoćne zgrade 47 m2, ostale pomoćne zgrade 13 m2, dvorište 1000 m2, livada (2) 301 m2. Ukupno površina P=1603 m2. Iz navedenog se vidi da je džamija uplanjena, ali kao zgrada vjerske zajednice. Uplanjena je i kuća i ostale pomoćne zgrade.

 

DŽEMAT PLIVA-PLJEVA

Na području Pljeve u naselju Šarampov džamija je izgrađena za vrijeme osmanske vlasti. U ovom naselju jedno vrijeme stanovao je vojni starješina Agan. Bio je haznadar u selima oko izvora Plive. Imao je sina Dauta i kćer Zejnu. U Plivi je umro, zatim ukopan na mjestu gdje mu je sin izgradio turbe. Kada je 1947. godine podizan zadružni dom u Pljevi, turbe je srušeno, a kamen uzidan u novu „narodnu građevinu“. Rušenje i uništavanje i uklanjanje muslimanskih, bošnjačkih spomenika nastavila je i narodna  socijalističko-komunistička vlast. Nakon Aganove smrti sin Daut se preselio u Đol Hisar – Jezero kod Jajca. (Usmeno kazivanje – Enver Aganović,  Dautov potomak)

Džamija u Pljevi doživjela je istu sudbinu svojih sestara,  džamija u Šipovu, Bešnjevu i Volarima, srušena je u julu 1941. godine. U to vrijeme je imam bio Alija Bektašević rodom iz Varvare kod Prozora, te su ga zvali hodža Varvarac. Uspio je 1941. godine sa džematlijama izbjeći najezdi četnika i spasiti se od pokolja. Bošnjaci ovoga dijela Bosne stradali su i od okupatorske vlasti NDH prisilnom mobilizacijom, i na druge načine.

Ustanici-četnici-komšije Srbi su u ovim selima 1941. godine izvršili strašan zločin nad Bošnjacima, kada ih je na ovom malom prostoru ubijeno ukupno 68. Samo svjedočenje Zanfile Hodžić, supruge Muharemove, govori o okrutnosti ovih zločina: „Sve  su ih pokupili,  po dvojicu zajedno povezali i kada su ih dotjerali do mjesta pogubljenja pitali su Muharemovog oca Muju; „Voliš li da ubijemo prvo tebe ili sina Muharema, rekao im je da ubiju prvo njega, a oni su ubili prvo Muharema, pa onda njega.“ Među odvedenim i ubijenim je i Zanfilin otac Salko Mešić. Zanfila koja je na Ahiret preselila 1997. godine u Bugojnu  ovo je više puta ispričala svome sinu Asimu koji je bez oca i bez oba djeda ostao od nekoliko mjeseci. Zanfila je radila razne poslove (tkala ponjave i razne vrste beza i drugo) da bi obezbijedila opskrbu sebi i sinu Asimu dok je on završio zanat i u šesnaestoj godini  počeo raditi. Mijenjali su mjesto stanovanja, a zatim je Asim kupio kuću u Bravnicama i tu su ostali do agresije na BiH. Jedanaest Bošnjaka ovoga dijela Bosne stradali su i od okupatorske vlasti NDH prisilnom mobilizacijom, i na druge načine.

Nakon povratka Bošnjaka iz muhadžirluka 1946. godine na svoja zgarišta i nakon izgrađenih nužnih smještaja Bošnjaci su odmah počeli tražiti da se obnove i vjerski objekti; džamije, mektebi i imamske kuće. Posebne teškoće su bile pokretanje izgradnje džamije u Pljevi, gdje su aktivisti privođeni u UDBU, a među njima i Glavaš Hadžira (rođena 15. oktobra 1904.) koja je bila veliki zagovornik izgradnje džamije. Hadžira je kod stanovnika Pljeve i cijelog područja Šipova ostala upamćena kao neustrašivi borac pri traženju dozvole za obnovu džamije u Pljevi. Za svoga života uspjela je obezbijediti dozvolu za obnovu džamije i početak izgradnje, ali nije dočekala njeno svečano otvorenje.  Prije njenog preselenja na ahiret nekoliko puta sam susreo Hadžiru-hanumu. Djelovala je kao prava intelektualka, a kada je dobivena dozvola za obnovu džamije, bila je toliko vesela da se to ne može opisati. Preselila je na ahiret 11. oktobra 1973. godine i  ukopana je na desnoj strani od ulaza u džamiju. I u mirnim vremenima 60-tih i 70-tih godina prošlog stoljeća Bošnjacima nije bilo sigurno u sumrak sam se kretati ovim krajevima. U to nas uvjerava pogibija Maglić Osmana Sade koji je bio zidar i radio i po srpskim selima i imao potraživanja za svoj rad. Njegovo stradanje nikada nije rasvijetljeno.

Aktivisti prilikom izgradnje džamije bili su: Juso Čunjalo, Huso Šabić, Džemil i Hima Kadić i drugi. Veliku podršku u traženju i dobijanju dozvole i obnovu džamije džematlije Pljeve imale su od Odbora IZ Jajce na čelu sa muderrisom Mustafom-ef. Čolićem. Do obnove džamije džuma-namaz i mevludi obavljani su na zidinama džamije, a uz ramazan u zaseocima u privatnim kućama. Prvi imam hatib i muallim i ovdje je bio Fuad- ef. Karaga. Nova džamija je izgrađena 1974. godine, a prvi imam u ovome vremenu bio je Sirrija-ef. Hadžimejlić.

Nakon dolaska Muradif-ef. u Bešnjevo (1979. godine) Pliva-Pljeva je pripojena džematu Bešnjevo, te je Muradif-ef. obavljao sve vjerske obrede i mektepsku nastavu. Džumu-namaz obavljali su Fahrudin-ef. Bećirović i Ragib-ef.  Duranović. Džamija je ponovo srušena iste noći kada i džamije u Šipovu i Bešnjevu 28. augusta 1992. godine. Nakon povratka Bošnjaka iz muhadžirluka ponovo je pokrenuta inicijativa za obnovu džamije u Pljevi.

Postavljanje kamena temeljca za obnovu džamije u Pljevi obavljeno je u petak,  20. jula 2007. godine nakon prve džume u obnovljenoj džamiji u Bešnjevu, a uoči njenog svečanog otvorenja. Prisutni su bili: muftija travnički Nusret-ef. Abdibegović, glavni imam MIZ Jajce Ramiz-ef. Bećirović, imam džemata Šipovo Sadik-ef. Đulabić. Pored pomenutih ovom činu prisustvovao je veliki broj džematlija sa područja Šipova. Inicijalna sredstva u visini 6.000,00 (šesthiljada) KM za džamiju u Pljevi dao je Zahid Mešić, sin Mustafe koji je rođen u Pljevi, a živio u Sarajevu. Njegov otac Mustafa-ef. bio je imam u Pljevi, a na ahiret je preselio 1930. godine. Ukopan je u haremu ispred džamijskog mihraba.

U utorak, 9. juna 2015. godine postavljen je alem na munari džamije u Pljevi-Plivi kod  Šipova, Medžlis Islamske zajednice Jajce. Imam džemata Šipovo Sadik-ef. Đulabić bio je izaslanik glavnog imama Medžlisa, Zehrudina- ef. Hadžića, koji je prenio selame i radost glavnog imama u povodu ovog svečanog čina. Šejh Ramiz-ef. Bećirović klanjao je na munari 2 rekata nafile na vrhu skele uz alem, a zatim postavio alem, proučio dovu  i time nastavio tradiciju koju je uveo poslije agresije na Bosnu i Hercegovinu,  a to je činio na svakoj obnovljenoj džamiji na području Medžlisa Islamske zajednice Jajce. Pored velikog broja džematlija, koji su dali dobrovoljne priloge za džamiju u Pljevi, najveći donatori bili su: Zahid Mešić, Kenan Crnkić i Senad Čunjalo.

Dana 7. jula 2013. u džematu Pljeva, na području Medžlisa Islamske zajednice Jajce u blizini izvora rijeke Plive, proklanjala je džamija.

Od povratka iz muhadžirluka džematlije ovog naselja Opštine Šipovo mubarek ramazan su dočekivali, provodili i ispraćali u kući Hime-hanume Kadić, a od ove godine u prelijepo uređenoj džamiji. Iako svi radovi na džamiji nisu završeni, enterijer je prilično uređen, te je objekat spreman za sve vjerske obrede. Radosne džematlije zahvaljuju svima onima koji su dali bilo kakav doprinos da se ovaj vjerski objekat izgradi, posebno osobi koja je izdvojila najviše novčanih sredstava, te samim tim omogućila da se u okviru ovogodišnje manifestacije “Dani Bošnjaka Šipova” ova džamija i proklanja.

Opis džamije: Dimenzije 11,00 x 9,10 m. Prostor za namaz u prizemlju 5,50 x 8,50 m. Mektepska učionica 4,80 x 3,15 m. Hodnik 5,00 x 2,00 m. Abdesthana 2,50 x 3,00 m. Mahfil 5,00 x 8,50 m.

Džamija u Pljevi izgrađena je na na parceli koja se vodi u k.o. Sarići. K.p. 2403 “Pljeva” mezari 2883 m2. Vlasnik je Islamska vjerska zajednica. Džamija nije uplanjena.

Danas u Pljevi živi samo 17 porodica sa prezimenima: Mešić, Šabić, Redžić, Šehalić, Kadić, Kudić, Kapić, Sefer, Glavaš, Čajić i Čunjalo.

 

DŽEMAT VOLARI

U Volarima je u vrijeme osmanske vlasti izgrađena kamena džamija sa drvenom munarom. I ova džamija je uništena od strane srpskih agresora komšija u augustu 1941. godine. Imam u ovom predratnom periodu bio je Sakib-ef. Mustafica, rodom iz Prusca, a oženjen Zejnom Imamović iz Volara. I oni su sa većinom Bošnjaka u augustu 1941. godine izbjegli najezdi agresora i spasili se. Na kamenim ostacima i ove džamije sve do 1960. godina održavani su vjerski obredi, koji su obavljani u Volarima po privatnim kućama. Mutevelije u ovome džematu bili su hadži Nezir Bašić i Vejsil Šabić, u više mandata.

Džematlije Volara su s koljena na koljeno prenosili da je u ovo mjesto došao alim i pobožni čovjek misionar Torlak Evli-dede, u vrijeme Ajvaz-dede u Pruscu, te je u ovom selu umro gdje je i ukopan. Džematlije su mu napravile turbe koje je srušeno u augustu 1941. godine kada i džamija.

Nova džamija u ovom selu uz brojne prepreke izgrađena je tek 1990. godine na parceli velikog seoskog mezarja, kraj samog puta. Pošto je džamija bila tek izgrađena, tek ozidan ćup munare, a nalazila se u neposrednoj blizini srpskih kuća, ovu džamiju četnici nisu minirali, nego je samo devastirali.

Po povratku Bošnjaka iz muhadžirluka na područje Volara, Šipova i Bešnjeva najprije je obnovljena džamija u Volarima, gdje su obavljane džume i drugi vjerski sadržaji do osposobljenja mesdžida u prizemlju imamske kuće u Šipovu. Glavni aktivista prilikom obnove džamije bio je Derviš Bašić, iz Volara, koji je u to doba bio i član IO Medžlisa Jajce.

Nakon potpune obnove džamije izgrađena je 2006. godine i munara na ćupu koji je već bio. Munara je rađena od armiranog betona ukrašena bijelim pločama kao i mnoge druge munare na našem području. Munaru je radio Sakib Kliko. Prilikom izgradnje munare opštinski inspektor je obustavio radove, ali je glavni imam isti dan uspostavio kontakt sa tadašnjim načelnikom Opštine Šipovo gospodinom Miloradom Čirkom koji jedao nalog da se pronađe projekat i građevinska dozvola iz 1990. godine što je i učinjeno i radovi su sutra dan nastavljeni.

Opis džamije: Dimenzije 12,50 x 9,10 m, prostor za namaz u prizemlju 8,50 x 7,70 m. Abdesthana i mokri čvor 4,20 x 3,00 m, hodnik i stepenice za mahfil 4,20 x 5,50 m.  Mahfil 8,50 x 1,90 m, i mektepska učionica na mahfilu 5,50 x 4,20 m.

Džamija u Volarima izgrađena je na  parceli koja se vodi u k.o. Volari. K.p. 669 “Džamija”  zgrada vjerske zajednice 111 m2, zgrada vjerske zajednice 6 m2, mezari 1779 m2. Vlasnik Islamska vjerska zajednica Volari sa 1/1. Iz navedenog se vidi da je džamija uplanjena, ali  kao zgrada.

 

Napomene:

Džamije su bile još u Babićima, Sokocu, kao podgrad Soko grada i u Soko gradu.U Babićima je bila džamija sve do austrougarske vlasti, kada su je četnici na jedan Bajram spalili i porušili džamiju i Babića kulu, starce, žene i nejač pobili, a ostalo stanovništvo protjerali. Iz Babića su prezimena Babići i Mekani koji su se naselili u Ipoti i drugim mjestima. U naselju Sokolac je bila džamija sve do potkraj osmanske vladavine. Povlačenjem Osmanlija, Srbi su porušili i džamiju i objekte u Soko gradu. Posljednje porodice Soko grada bile su Dizdar i Ćehić. Dizdari su se preselili na Vražić, a Ćehići u Lubovo. Soko grad je bio sjedište istoimene nahije Sokol punih 315 godina od 1518. do 1833. godine. Bio je naseljen osmanskom i bošnjačkom vlastelom i gradskim čuvarima. Kao i u drugim gradovima i ovdje je odmah izgrađena džamija koja je služila svojoj svrsi sve do 1878. godine, kada je sa većinom objekata i srušena.

 

MESDŽIDI – MEKTEBI

Pouzdano se zna da su sve do 1941. godine postojali mesdžidi u Lubovu i na Vražiću.U selu Lubovu sve do 1941. godine postojao je mesdžid. Imamsku dužnost do 1941. godine obavljao je Kurić (Tahir) Idriz iz Bešnjeva, koji je rođen 1915. godine i pohađao je Medresu u Banjoj Luci. Stariji Bešnjevci su pričali da je istu završio 1932. godine. U augustu 1941. godine uspio je s porodicom izbjeći u Banja Luku, ali su ga tu uhapsili Njemci i odveli u Jasenovac gdje je i ubijen. Mesdžid je u augustu 1941. srušen i nije više obnavljan.

U selu Vražić je također postojao mekteb-mesdžid. Imamsku dužnost do 1941. obavljao je Kurić (Tahira) Esad, rođen u Bešnjevu 1910. godine. I on je završio Medresu u Banjoj Luci. U augustu 1941. godine uspio je izbjeći četnički pokolj i spasiti se u Jajcu. U bošnjačkom, a kažu i među srpskim narodom, je upamćen kao vrlo napredan i angažiran vjerski službenik, koji se vrlo često družio sa protom iz Gerzova. Mesdžid-mekteb je kao i ostali vjerski objekti srušen u augustu 1941. godine. Osamdesetih godina prošlog stoljeća uspostavljeni su mektebi, jedan u Hrastiku, a drugi u Kuli-Vražić. Kao i sve kuće i ovi mektebi su uništeni u posljednjoj agresiji na BiH. Mektepsku nastavu do agresije na BiH u ovim mektebima održavao je imam iz Šipova Adem-ef. Kršić.

 

Izvori navedenih podataka:

Rahmet plemenitoj duši rahmetli Muniba Jašarevića koji mi je kazao mnogo podataka o džematima na području Šipova ratne 1993. godine, kada sam ga u nekoliko navrata posjetio u Donjoj Gračanici kod Zenice i zabilježio u svoj tadašnji rokovnik.

Rahmet duši i ostalim Šipovljanima, koji su mi ove podatke ispričali, a jedan od njih je i Ruždija Jašarević koji mi je ovo potvrdio u Bešnjevu kada se vratio iz muhadžirluka.

Tu je svakako i hadži Sadik Ribić, koji  mi je ovo isto pričao kada smo ga Ismet Kurić i ja pratili na hadž.
Ove priče sam slušao na desetine puta od džematlija Šipova, Bešnjeva, Pljeve (Hadžira Glavaš), Volara (hadži Nezir Bašić), Lubova (Ibrahim Mešić) i Vražić Kule i Hrastika (Mehmedalija Ganibegović i drugi),  prije agresije na BiH.