BEŠPELJ

Džemat Bešpelj je smješten na desnoj strani rijeke Vrbas, 23 km sjeveroistočno od Jajca, a oko 900 m  nadmorske visine. Ima oko 120 domaćinstava. Stara džamija u Donjem Bešpelju je sagrađena na mjestu još starije džamije kod izvora studene vode, koja odatle pada sa stijene dolje prema Vrbasu udaljenom oko 500 m zračne linije, a odakle se visoravan Gole planine vidi preko Vrbasa. Ova džamija se broji kao da je u sredini (sada pri kraju) muslimanskog dijela sela koje je tada imalo četrdesetak kuća. Planina Hranča dijeli katolička sela od sela Orašac prema jugu uz rijeku Ugar i muslimanskog Gornjeg Bešpelja kojeg je ¼ istočno čisto katolička, a ¾ zapadno je čisto muslimanska, sa jednim putem sjever-jug koji čvrsto razdvaja ova dva svijeta još iz bogumilskih dana, tj. kad su franjevci Bosne srebrne pokatoličavali Bosnu.

Ova džamija je bila otvorena za sve vaktove do Prvog svjetskog rata, ali je dolaskom stare Kraljevine Jugoslavije bila otvorena samo petkom za džuma-namaz. Džemat džume se sastojao od džematlija Gornjeg i Donjeg Bešpelja, 4 km udaljenog sela Cvitović i 3,5 km udaljenog sela Zdaljevac, dolje na Vrbasu, a preko rijeke Vrbas na cesti Han-Barevo (prenoćište i aščinica). Mekteb uz džamiju je bio pun djece jer su djeca iznad 5 godina do 12 iz oba Bešpelja pohađali mektepsku nastavu. Džamija je udaljena svega desetak metara od strmopadajuće stijene prema Vrbasu i bila je dobro vidljiva sa ceste i hana. Uz džamiju istočno je bio prostran džamijski harem, te preko parmaka poveći mejtef za 60 djece. Džamija je bila od drvene rezane građe sa drvenom munarom, dosta visokom, da bi bila vidljiva, a sve su kuće oba Bešpelja, Cvitovića, Zdaljevca bile brvnare pokrivene japijom, jer su zime ovdje duge i oštre, sa puno snijega.

Postoje dva izvora studene vode u Donjem Bešpelju, sa drvenim koritima. Jedan pada od džamije dolje, a drugi pravi potok i teče prema selu Zdaljevac gdje se ulijeva u Vrbas. Postoji još jedno staro mezarje, ali je napušteno, ostavljeno u ogradi i zaraslo. U Donjem Bešpelju su najpoznatije porodice Nasup i Julardžija, podjednako bogati sa dosta zemlje, goveda, konja i marve. Sve košare za goveda i pojate za stoku su udaljene od kuća po pedesetak metara radi đubreta koje se izbacuje pred košaru na hrpu i čuva za nađubrivanje u proljeće. U Donjem Bešpelju ima svega nekoliko kuća katolika koji su se isto tako doselili iz svojih sela iza grebena Hranča gdje se nalazi nekoliko čisto katoličkih sela, Milaševci i Dobretići sa crkvom sv. Ante (crkva je drvena brvnara sa niskim drvenim tornjem gdje se svakog 13. juna okupljaju katolici), Zubovići i Vukovići na Ugru i Seoci pod vrhom Hranča na 1224 metra n.v. U Gornjem Bešpelju nema džamije zbog blizine Donjeg Bešpelja, ali je postojao mekteb sa većom prostorijiom za obavljanje jacije i teravih-namaza. Mekteb je  bivao uvijek pun, a džematlije su bili dobri muslimani kao i svi ostali u ovim brdskim selima, visoki i ponositi. Data riječ je čvrsto čuvana i važila je i sa prenošenjem sa koljena na koljeno. Oba Bešpelja se nalaze na gorskoj visini širine oko 4 km od kanjona rijeke Ugra dubokog oko 620 m sa okomitim stranama. Sjeverna, gdje se nalazi pravoslavno selo Bregovi i južna sa 2 km pojasom smrčeve i jelove guste šume od ušća Ugra u Vrbas do sela Orašac pred Skender Vakufom.

Muslimani oba Bešpelja su se dogovorili da katoličkom selu Seoci od sebe ponude zemljište za groblje. Muslimani su imali u oba sela po jednog muhtara, a katolici kneza. Između oba sela se nalazi jedno brdašce  kojeg zovu Mejje (izgledom podsjeća na izvrnutu ćasu), nadmorske visine oko 940 m, vlasništvo Smaje Julardžije iz Donjeg Bešpelja. Na tom zemljištu, pretpostavlja se 1882. godine, održan je skup na kojem su bili svi ugledniji seljani iz pet sela: Donjeg Bešpelja Salih-ef. Julardžija, džamijski imam, starješine porodica Nasupi i Julardžije, te knez Ivan Klarić i sin mu Marko iz Gornjeg Bešpelja, muhtar Jusuf Rabihić i sin mu Ramiz, Sulejman Vunić i sin mu Aziz, poljar Huso Rabihić, Stipan Budeš i Ivan Glavaš, kasnije su stigli Marko Jajalo i Petar Šimunović (Zelić), iz Cvitovića Ibrahim Elkaz i Vilim, iz Zdaljevca Sulejman, iz Dobretića župnik, a bio je pozvan i župnik crkve sv. Ive iz Podmilačja, koji nije stigao radi kiše koja je u Podmilačju počela padati oko 11 sati prije podne. Tu je bilo još par katolika iz sela Seoci, imena nisu nabrojana. Imam je pitao koliko bi groblje bilo dosta za jedno pedeset godina. Oni su rekli da bi to moglo biti jedno dva dunuma, a nisu znali ni gdje bi to moglo biti, a sastanak je bio baš na toj glavici, veličine oko četiri dunuma. Muslimani su se već u džamiji dogovorili da to bude vrh Mejja, jer dijeli Donji i Gornji Bešpelj na sredini između sela. Onda je imam rekao župniku iz Dobretića: „Eto, mi smo odlučili da vam bratski pomognemo, da se ljudi ne pate i nose umrle čak u Seoce radi pokopa. Nego, evo vam ovdi ova Glavica, to ti je blizu četri dunuma, more vam jamda biti sto godina.“ Onda je župnik zaplakao, jer je znao kako je nositi sanduk uz brda iz Zdaljevca, ili Cvitovića, ili oba Bešpelja u Seoce. Tu je knez poljubio Smaju Julardžiju u ruku. Svako je vidio, a on njega zagrlio i pritisnuo na prsa, da im srce bude jedno. „Pa eto, mi vam pružismo ruku, da se i dalje pomažemo uz Božiju pomoć i kad vama zatriba pomoć, ne daj Bože, samo rec’te, a i mi ćemo tako. Evo, bujrum, sada da ručamo što je Bog, dž.š., dao, pa svak za svojim poslom, a ovo će biti ukajtito kao katoličko groblje, da znate“, dodao je Smajo Julardžija. Mladi Smajo Julardžija je pomaknuo međaš 2-3 aršina u svoje. Onda je imam Salih-ef. proučio dovu za lijep međusobni život, pa je župnik posvetio novo groblje, a katolici su klečali. Za sofrom su sjedili izmiješani, jeli i razgovarali. Župnik je sjedio do imama, pa do njih knez, muhtari i ostali svijet. I tako su razgovori tekli do rasipa. Ovo je ispričao bešpeljski imam Salih-ef. dvojici vakufskih povjerenika i predsjedniku Vakufskog povjerenstva Mustafi Hasiću kada su obilazili džamiju i mezarje u Donjem i Gornjem Bešpelju i sve to zabilježili uz ucrtane mezare, džamiju, gradinu-mramorje (gdje se nalaze stećci) i kuće u oba sela, onako kako su vidjeli i znali. Ovo povjerenstvo bilo je izabrano od svih džemata, po zasluzi za čuvanje i brigu o vakufima jer je već ukinut Idare-medžlis, koji je bio postavljen od viših nivoa.

Ovaj tekst je preuzet iz spiska i opisa vakufske imovine, tj. džamija, mejtefa, harema, dućana i mezarja koji je sačinjen u periodima 1846.-1854., 1904.-1911. kao i 1922. i 1957.-1961. godine, a sačinjen od Avdi-kadije Ribića iz Đolhisara (Jezera), Mustafe Hasića – predsjednika Vakufskog povjerenstva Jajce 1922. godine. Sve je sačuvano kod Mehmed-ef. Hasića iz Jezera i poslano u Australiju sinu Enesu, koji je ovo vjerno prepisao i sačuvao do danas, da bi bilo kao argument upotpunjen spiskovima i opisima sa područja svih medžlisa u BiH.

Džemat Bešpelj danas čine sela Donji Bešpelj, Gornji Bešpelj i Cvitović. Džamija u Donjem Bešpelju je sada u centru sela. Posljednji put je devastirana 1992. godine, a obnovljena po povratku Bošnjaka iz muhadžirluka. U dvorištu džamije izgrađeno je lijepo šehidsko spomen-obilježje, za šehide džemata Bešpelj.

U Gornjem Bešpelju i Cvitoviću postoje mektebi koji su također srušeni i devastirani, ali su obnovljeni i služe svojoj svrsi i namjeni. Džemat Bešpelj ima stalnog imama, trenutnoAbdurahman-ef.  Mujaka. U jednom tekstu, koji datira iz 1882. godine, govori se da su u Bešpelju imami bili iz Elči Ibrahim-pašine medrese u Travniku, te da su muslimani  ovih sela uvijek bili humani i dobri muslimani. Za džematlije ovih sela s pravom kažemo da su i danas dobri muslimani, da su humani, da su gostoprimljivi, a i sadašnji imam je svršenik Elči Ibrahim-pašine medrese iz Travnika. U džamiji u Donjem Bešpelju se obavlja beš vakat, održava mektepska nastava i drugi vjerski sadržaji.

U  mektebima u Gornjem Bešpelju i Cvitoviću održava se mektepska nastava, a uz ramazani-šerif dnevni namazi i drugi vjerski sadržaji.

Srpsko-crnogorski agresori su u Cvitoviću 03. novembra 1992. godine izvršili zločin nad Bošnjacima kojom prilikom je u jednoj kući spaljeno šest žena, jedan muškarac je ubijen, a drugi bajonetom prikovan na drvo. U ovom selu je uz mekteb izgrađeno šehidsko spomen-obilježje, te se  svake godine  upriliči dan sjećanja na pomenuti zločin, kojom prilikom se prouči tevhid, Ja’sini dova za šehide, koji poginuše kao pripadnici Armije RBiH, te šehide koji su u Cvitoviću ubijeni na bi gajri hak.

 

DŽAMIJA NA DONJEM BEŠPELJU

Prva džamija je sagrađena u 17. stoljeću, a nalazila se u mahali koja se zvala Selo blizu izvora pitke vode, jer je tada bila u centru sela. Džamija je bila od drvene građe, imala je mahfil i drvenu munaru koja je bila u krovu na desnoj strani. Vremenom su se kuće počele graditi jugoistočno od džamije, te je 1970/1971. godine sagrađena i džamija na mjestu gdje se i danas nalazi da bi bila u centru sela. Džamija je rađena na dobrovoljnoj bazi, ali se znalo koliko bi ko trebao pribaviti kamena za zidanje i raditi radnih dana. Oni koji su tada u firmama radili dali su novac da se obezbijedi kamen, a plaćali su i irgete. Glavni majstor je bio Ahmet Šljivo sa Pšenika koji je uradio i džamiju i munaru. Zemlju za sadašnju džamiju uvakufili su Fadil i Salih Julardžija.

Članovi građevinskog odbora bili su: Derviš Glamočić, Bećir i Mujo Nasup, Salko Julardžija i drugi. Otvorenje džamije je upriličeno u septembru 1971. godine. Džamiju je otvorio Šušić Nijaz iz Skender Vakufa, sin Tenzile-Cune rođene Julardžija, a unuk Fadila Julardžije.Na otvorenju je bilo puno svijeta, a svečanost je predvodio muderris Mustafa-ef. Čolić iz Jajca.

Prema kazivanju rahmetli Fadila Julardžije, on pamti da je dugo vremena u staroj džamiji imam bio Mustafa-ef. Čančar, koji je obavljao dužnosti, ali nije primao platu, jer je bio veoma imućan čovjek, te su mnogi na njegovom imanju radili, obrađivali njegovu zemlju kojima je on uredno plaćao. Mnogi su radeći kod njega nakon izvjesnog vremena na ime naknade za rad dobivali komad zemlje ili dio neke parcele. Njegov posjed je bio od Zdaljevca do Ugra. Kada on nije više mogao obavljati imamsku dužnost, za imama je došao Ramiz-ef.Glamočić iz Bistrice. Muharem Julardžija kaže da im je, po njegovom sjećanju, najbolji imam bio Hajrudin-ef. Joldić. Dobro nas je učio, ali nas je tukao ako nismo bili poslušni. Halal mu bilo, bio je dobar hodža.

Nakon okupacije Bešpelja 1992. godine, din-dušmani  su džamiju potpuno uništili. Povratkom iz muhadžirluka 1998. godine uz sanaciju kuća odmah se pristupilo sanaciji džamije.

Medžlis je imenovao Građevinski odbor: Ahmet Nasup – predsjednik, Nesib Julardžija – blagajnik i drugi aktivisti. Uz pomoć Uzvišenog Allaha, dž. š., složnim radom, te uz pomoć Medžlisa Islamske zajednice Jajce džamija je brzo obnovljena za obavljanje vjerskih obreda. Ni pomoć društvene zajednice nije izostala, a priskrbio je hadži Nijaz Duranović. Munara je izgrađena 2004. godine.  Pomoć u drvenoj građi je dobivena u oblovini, a po specifikaciji je ispilana u grede, krovnu konstrukciju, dasku, letve i drugo. U džamijskom haremu izgrađeno je lijepo šehidsko spomen-obilježje. Obnovljena je i imamska kuća, a obnovljena je i mektepska prostorija, te je tako zaokružena obnova vjerskih objekata na Donjem Bešpelju.

Dimenzije džamije u Donjem Bešpelju su 12 x 10 m, predulaz 8 x 3 m, prostor za klanjanje 8 x 8m. Mahfil 8 x 6 m. Minber je bio zidani, dimenzija 3 x 2,5 m, a sada je izgrađen novi minber od rosvaja i drveta 2,45 x 1,05 x 1,50, ograda 1,10 m (konstrukcija minbera od inoksa, gazišta od drveta, ima sedam stepenica). Munara građena modernim materijalima – armirani beton, obložen betonskim pločama, a visoka je 18 metara. Prateći objekti su mekteb, kancelarija i gasulhana.U džematu postoji imamska kuća zvana mejtef u kojoj je bila mektepska prostorija do izgradnje pratećeg objekta uz džamiju.

Džamija u Donjem Bešpelju se nalazi na parceli označenoj kao k. č. broj  17/103  zvana „KLANAC”,  kulture (način korištenja) voćnjak 2. klase,  ukupne  površine  P=200 m2, upisana u posjedovnom  listu broj 177,  u  k. o Bešpelj Donji,  čiji je posjednik Islamska vjerska zajednica –VAKUF  Bešpelj Donji sa 1/1.   Iz navedenog se vidi da sadašnja džamija nije uplanjena.             

Imami su bili: Salih-ef. Julardžija, Mustafa-ef. Čančar, Ramiz-ef. Glamočić, Muharem-ef. Botić, Mujo-ef. Turudić, Hajrudin-ef. Joldić, Džemil-ef. Omerdić, Mustafa-ef. Vereget, Sulejman-ef. Mecavica, Ćamil-ef. Hodžić, Sakib-ef. Makić, Nesib-ef. Makić, Safet-ef. Šljivo, Redžif-ef. Meštrovac, Fadil-ef. Karić, Zahir-ef. Maglić, Šefko-ef. Sulejmanović, Kabil-ef., Aziz-ef. Palić, Abdullah-ef. Smajić, Bećir-ef. Meštrovac, Nedim-ef. Glamočić, Emir-ef. Đulabić i trenutno Abdurrahman-ef. Mujak. Imami koji su se posebno isticali i ostavili traga su: Hajrudin-ef. Joldić, Džemil-ef. Omerdić, Fadil-ef. Karić, a mutevelije: Ibro Julardžija, Derviš Glamočić, Nezir Julardžija, Nesib Julardžija, Bećir Nasup, Irfan Julardžija i Salih Julardžija. Mujezini džemata Bešpelj bili su: Hasan Nasup, Bećir Nasup, Nedžib Julardžija, Smail Julardžija i Nasko Julardžija.

Džematlije zaslužne za gradnju: Fadil Julardžija, Salih Julardžija, Derviš Glamočić, Bećir Nasup, Mujo Nasup i Salih (Nesib) Julardžija. Rahmetli Ahmet Nasup je 1998. godine imenovan za predsjednika Građevinskog odbora i njegova zasluga za postagresijsku obnovu džamije je ogromna, a dužnost predsjednika je dostojno obavljao.

U Donjem Bešpelju žive porodice sa sljedećim prezimenima: Čančar, Glamočić, Julardžija, Nasup.Jedan od značajnih datuma za džemat Bešpelj je šehidski mevlud, koji se uobičajeno održava krajem jula, što je tradicija duga nekoliko decenija, jer je i prije agresije na Bosnu i Hercegovinu tradicionalni mevlud održavan u mjesecu julu. Zatim, druga nedjelja u maju je dova na turbetu Komotim, a zadnji vikend u augustu rezervisan je za tradicionalnu bešpeljsku proslavu, koja nema vjerski karakter.

 

GORNJI BEŠPELJ

 Mesdžid je izgrađen 1978. godine dobrovoljnim prilozima i radnim akcijama džematlija. Dimenzije mesdžida: 10 x 10 m, u sklopu mesdžida učionica za mektepsku nastavu. Ima gasulhana u suterenu. Izgrađen je od cigle, pokriven crijepom. Po završetku svih radova upriličeno je svečano otvorenje na kojem se okupio veliki broj džematlija sa Bešpelja i iz dnolučkih sela.  Iz Jajca smo došli muderris Mustafa-ef. Čolić i ja. Dobro se sjećam da je bio prisutan i jedan fratar i katolici sa Bešpelja. Bila je ovo lijepa svečanost za ovo selo. Nakon svečanosti svi gosti su počašćeni ručkom, kahvom i šerbetom. Mladi imam džemata Bešpelj tada je bio Šefko-ef. Sulejmanović.

Za vrijeme agresije mesdžid je potpuno devastiran. Nakon povratka iz muhadžirluka džematlije Gornjeg Bešpelja su ga u potpunosti obnovile. Mesdžid je ponovo renoviran 2018. godine. Podignut za jedan sprat, izgrađen mahfil i još jedna prostorija iznad učionice. Zamijenjena je krovna konstrukcija i pokriven je limom. Još treba uraditi fasadu i predulaz.

Mesdžid u Gornjem Bešpelju se nalazi  na parceli označenoj kao  k.č. broj 10-62/2, zvana „RAVAN“ kulture (način korištenja) pašnjak 3. klase, ukupne površine P=208m2,  upisana u posjedovnom  listu  394,  u k.o. Bešpelj Gornji, čiji je posjednik  Islamska vjerska zajednica  Bešpelj Gornji  sa 1/1.   Iz   navedenog se vidi da  mesdžid nije uplanjen.

Ovaj mesdžid je bio punkt džemata Donji Bešpelj te su i u njemu službu obavljali imami navedenog džemata: Salih-ef. Julardžija,Mustafa-ef. Čančar, Ramiz-ef. Glamočić, Muharem-ef. Botić, Mujo-ef. Turudić, Hajrudin-ef. Joldić, Džemil-ef. Omerdić, Mustafa-ef. Vereget, Sulejman-ef. Mecavica, Ćamil-ef. Hodžić, Sakib-ef. Makić, Nesib-ef. Makić, Safet-ef. Šljivo, Redžif-ef. Meštrovac,  Fadil-ef. Karić, Zahir-ef. Maglić, Šefko-ef. Sulejmanović, Kabil-ef., Aziz-ef. Palić, Abdullah-ef. Smajić, Bećir-ef. Meštrovac, Nedim-ef. Glamočić, Emir-ef. Đulabić i trenutno Abdurrahman-ef. Mujak. Samo su uz ramazan bili teravih imami i softe.

Posebno upamćen imam je Nedim-ef. Glamočić.

Mutevellije su bili: Huso Rabihić, Rešid Vunić, Mumin Rabihić, Nedžib Vunić.

Mujezini su bili: Muharem Rabihić, Aziz Vunić, Mirza Vunić.

Sve džematlije su zaslužne za izgradnju i obnovu mesdžida.

U Građevinskom odboru bili su: Džemil Vunić (blagajnik), Ibro Vunić, Bećir Nasup, Aziz Vunić i Mirsad Rabihić.

U Gornjem Bešpelju žive porodice sa prezimenima Rabihić i Vunić.

 

DŽEMAT CVITOVIĆ

Novi mesdžid u Cvitoviću izgrađen je  1977. godine. Po završetku svih radova upriličeno je svečano otvorenje na kojem se okupio veliki broj džematlija iz dnolučkih sela. Stariji ljudi su dojahali na konjima, a omladina je došla pješke. Iz Jajca smo došli muderris Mustafa-ef. Čolić i ja. Nakon svečanosti svi gosti su počašćeni ručkom, kahvom i šerbetom.  Kao i u drugim mjestima i ovaj mesdžid je u toku agresije na BiH bio potpuno devastiran. Nakon povratka iz muhadžirluka džematlije Cvitovića su ga u potpunosti obnovile. Džemat je bio aktivan i prije izgradnje mesdžida u privatnimm kućama.

 

Mesdžid u Cvitoviću se nalazi na parceli označenoj kao  k. č. broj 27/9 zvana „SELIŠTE“, kulture (način korištenja) neplodno zemljište,  ukupne površine P= 900 m2,   upisana u posjedovnom  listu broj  177,  u  k. o. Bešpelj Donji, čiji je posjednik  Islamska vjerska zajednica –VAKUF,  Bešpelj Donji sa 1/1.   Iz navedenog se vidi da mesdžid nije uplanjen.

Imami su bili: Abdulah-ef. Smajić, Hajrudin-ef. Joldić i Sakib-ef. Makić.

Hodže: Sinanudin Smajić, Idriz Makić.

Posebno upamćen teravih imam je Sinanudin Smajić.

Mutevelije su bili: Huso Ejup, Ramiz Mešinović i Halil Mešinović.

U Cvitoviću žive porodice sa sljedećim prezimenima: Ejup, Elkaz, Mešnović i Mujić.