Islamska zajednica u Bosni i Hercegovini danas obilježava Dan džamija, u znak sjećanja na dan kada je u Banjoj Luci 1993. godine minirana džamija Ferhadija, jedna od najznačajnijih islamskih bogomolja u BiH.

Stoga je odlukom Rijaseta IZ u BiH 7. maj proglašen Danom džamija, kada se simbolično obilježava rušenje Ferhadije, ali i ostalih 613 džamija, 218 mesdžida, 69 mekteba, četiri tekije, 37 turbeta i 405 drugih objekata u vlasništvu Islamske zajednice.

Prema evidenciji Rijaseta IZ, na području BiH ukupno ima 2.822 objekta: 1.912 džamija, od kojih je 789 obnovljeno, 83 još nije obnovljeno, 140 objekata iz mesdžida pretvoreno je u džamije i 554 novosagrađena džamijska objekta.

Obnova džamija

Od povratka na područje Medžlisa IZ-e Jajce izgrađeno je i obnovljeno 33 džamije, 10 mekteba i mesdžida, 14 imamskih stanova. Svi objekti IZ-e na području MIZ Jajce bili su srušeni. Prije dvije godine izgradili su džamiju na Volijaku, Gornjoj Katini, Klikama, Šerićima i u romskom naselju Skela-Kuprešani.

Gradske džamije u Jajcu

Na podužoj listi nacionalnih spomenika koji krase Jajce, jedno od najznačajnijih mjesta zauzima džamija Esme sultanije. Smještena u samom centru grada upečatljiva je i nezaobilazna kako za posjetioce i turiste, tako i za putnike koji saobraćaju prema Banja Luci, Sarajevu ili Bihaću.

U Jajcu postoji legenda o Esmi sultaniji, po kojoj nosi ime najveća gradska džamija. Iako postoji nekoliko varijanti. Jedina je velika džamija u ovom dijelu svijeta, koja je ime dobila po ženi.

Sagrađena je u vrijeme Osmanske vladavine 1753-1773. godine, a posebnom je pored njene ljepote ćini i to što nosi naziv po jednoj ženi. Sagraditi ju je dala Esma sultanija, sultanska kći, koja je bila udata za Mehmed pašu Muhsinoviža.

Legenda kaže da je Esma sultanija oboljela i da su joj astrolozi prorekli da će ozdraviti ako sagradi tri hajrata tj. društveno korisne građevine na mjestu gdje se jedna rijeka ulijeva u drugu. Naišavši na vodopad u Jajcu, sagradila je džamiju i dva mosta na rijeci Vrbas. Na istom mjestu, a prema natpisu na ulazu u džamiju, i prije je bila džamija i to ona koju je sagradio Mir Mustafa.

Od 2010. godine u njoj se obavljaju vjerski obredi, a još nije bilo svečano otvorenje jer predstoji gradnja stare bosanske kuće koja je bila uz džamiju te uređenje harema. U sklopu džamije je i zgrada Medžlisa IZ Jajce te šadrvan koji je u izgradnji.

Esma Sultanija je do sada bila relativno nepoznata ljudima van Jajca, a sultanija, legenda o njoj, kao i džamija pričaju priču koja nadahnjuje. U januaru 2003 godine je proglašena nacionalnim spomenikom.

Asocijacija žena MIZ Jajce “Esma sultanija”, egzistira pri Medžlisu Islamske zajednice Jajce.

Kao relativno mlada asocijacija, osnovana je u aprilu u 2014. godine dobivši simbolično ime po upečatljivoj ličnosti iz islamske tradicije Jajca – Esmi sultaniji. To je, prije svega, grupa društveno svjesnih i savjesnih intelektualnih, obrazovanih, aktivnih i poduzetnih građanki općine Jajce

Ženska džamija u Jajcu

U neposrednoj blizini jajčke tvrđave nalazi se mala džamija bez munare iz osmanskog perioda. Od 2003. godine je nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine. Dizdareva ili Ženska džamija u Jajcu spada u tipološku seriju centralnih jednoprostornih džamija bez sofa, bez munare, sa zidanom kupolom koja je skrivena šatorastim četverostrešnim krovom.

Džamiju je sagradio Sulejman-beg Kulenović 1812./13. Godine, koji je bio dizdar ili zapovjednik grada Jajca. Podatak o godini izgradnje nalazio se na tarihu iznad portala koji se zadržao do 1992. godine.

Ovu džamiju, zbog toga što je mahalska i manja džamija u prošlosti su većinom posjećivale žene, pa zbog toga ima naziv i Ženska džamija. Druga varijanta je o imenu Ženska džamija je da je Sulejman beg Kulenović dao sagraditi ovu džamiju u rahmet svoji kćeri. Sedam kćeri mu je preselilo na ahiret dok je on boravio u posjeti Meki, obavljao je Hadž. Vjerovatno su preminule od neke zarazne bolesti u to doba.

U maju 1992. godine ova džamija je pogođena granatom, a 2007. godine je obnovljena u istim gabaritima i dimenzijama.

Ibrahim-begova džamija

Ova džamija je situirana na desnoj obali Plive u naselju Pijavice. Ima dimenzije 7 sa 7 metara, pokrivena je limom i ima drvenu munaru. Glavni ulaz u džamiju izveden je na luk od lijepo klesanih kamenih ploča.

Nije poznato kada je podignuta Ibrahim-begova džamija, ali je to moralo biti svakako prije početka šabana 1103. Godine, 18.6.1692., datuma na koji je za imama i hatiba ove džamije postavljen neki Fazlullah, a na mjestu dotadašnjeg imama Ibrahima (jajački sidžil).

U desnoj sofi trijema džamije, što je svakako karakteristično, nalaze se dva mezara označena nišanima. Mezar rahmetlije s nišanom na kojem je isklesan ovaj natpis nalazi se u desnoj sofi trijema džamije.

Sinan-begova ili Okića džamija

Sinan-begova ili Okića džamija nalazi se u Gornjoj mahali, neposredno ispod zidina Starog grada Jajca. Prema neprovjerenim podacima nastala je oko 1689. godine kao zadužbina Sinan-bega Džabića.

Ovu džamiju mještani nazivaju i Okića džamija, zbog toga što su u njoj, dugi niz godina, imami bili iz porodice Okić. Cijeli prostor džamije prekriven je zidanom elipsoidnom kupolom od sedre, koja je skrivena šatorastim četverovodnim krovom. Krov je pokriven drvenom šindrom. Džamija ima drvenu munaru osmougaonog presjeka.

Uz južni zid džamije je izgrađena česma s natpisom. Objekat Sinan-begove džamije oštećen je u toku rata 1993. godine kada su izgorjeli svi drveni elementi, munara i krovna konstrukcija. U enterijeru je objekta, zbog visokih temperatura od vatre uništen kompletan sloj žbuke, tako da slikane dekoracije nisu sačuvane.

Džamija je obnovljena u toku 2002. godine.

Šamića džamija

Prije 1692. na mjestu Halil-ćehajina mesdžida podignuta je Šamića džamija. Osnivač ove džamije je izvjesni hadži Nezir. Hadži Nezirova džamija nije bila duga vijeka. Novu džamiju na istoj lokaciji podigao je hadži Muharem, a mahala je dobila ime mahala hadži Muharemove džamije. Narod je ovu džamiju zvao Šamića džamijom, po familiji koja je bila brojna i ugledna u ovoj mahali.

S obzirom na to da je Šamića džamija locirana neposredno uz gradske zidine u Jajcu, vjerovatno i ona pripada ovom tipu džamija, te se pretpostavlja da je služila vojnicima koji su čuvali stražu na ovim zidinama. Hadži Muharemova – Šamića džamija i njena munara temeljito su obnovljene 1985.

Šamića džamija je srušena tokom agresije na Bosnu i Hercegovinu, a potpuno obnovljena i otvorena 23. aprila 2016. godine.

Fethija-Sulejman-hanova džamija

Fethija-Sulejman-hanova džamija ili Sulejmanija džamija pretvorena od crkve sv. Marije, uz koju se nalazi i toranj sv. Luke. Zidovi građevine su dozidani za sprat mahfila, a na toranj postavljena munara. Kao džamija služila je od 1530.godine do 1833. godine kada je izgorjela i više nije obnavljana.

Prema predanju nehotice su je zapalili vojnici koji su u njoj boravili. Dolaskom Austrougarske muslimani su je htjeti obnoviti, ali su je i katolici tražili sebi, te zato tadašnje vlasti nisu dozvolile njenu obnovu. Stavili su je pod zaštitu države.

Hadadan džamija

Ime ove džamije je izvedeno od arapske riječi hadad, što znači kovač i od perzijskog nastavka za množinu, pa bi , prema tome, «hadadan» značilo džamija kovača, a to ime je svakako dobila po tome što su u okolini džamije postojale mnoge kovačnice, pa je i čitav kraj poznat kao Hadadan mahala.

Ova džamija je smještena izvan gradskih zidina, iza same Banjalučke kapije. Džamija je sagrađena 1630. godine i imala je drvenu munaru. Srušena je 1936. godine te je ozidana od sedre i pokrivena jednovodnim krovom.

Munara je bila izlivena  od betona  na lijevoj strani unutrašnjeg dijela džamije, ali je urađena samo do krova. Nakon Drugog svjetskog rata munara je srušena, a džamija nacionalizovana, pa denacionalizirana, te je cijelo vrijeme socijalističke vlasti služila kao magacin trgovačkim preduzećima.

U ponovni posjed svome pravom vlasniku Islamskoj zajednici vraćena je 1999. godine.

Sve ove džamije proglašene su nacionalnim spomenikom ili su pod zažtitom države Bosne i Hercegovine.

(Dnevni avaz/Jajce Online/E.Crnkić)